Şair, yazıçı və tərcüməçi İlqar Fəhmini ədəbi aləmdə tanımayan yəqin ki, azdır. Onu tanımayanlar üçün qeyd etmək istərdim ki, İlqar Fəhmi Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin (AYB) Tərcümə seksiyasının rəhbəri və «Ulduz» jurnalının şöbə müdiridir. 1995-ci ildən bədii yaradıcılıqla məşğuldur. Yaradıcılığa qəzəllə gəlib. İndiyə qədər “Sənli sözüm gəldi sənə”, “Ölüm gözəldi, yoxsa sən”, “Aktrisa” kitabları çıxıb. Bu yaxınlarda isə İlqar Fəhminin yeni kitabı- “Bakı tarixindən kollaj” bədii-estetik romanı işıq üzü görüb. Qeyd edək ki, fraqmentar roman üslubunda yazılan əsər Bakı tarixinə və onun mədəni irsinə subyektiv bir baxışı əks etdirir. Elə buna görə də İlqar Fəhmini tapıb, ondan sonuncu romanı və bəzi şeylər haqqında müsahibə aldıq.
- İlqar, dünyanın qloballaşdığı bir dövrdə Bakını ayırmaq nəyə lazımdır?
- Hər bir sənətkar üçün özünü ifadə etməyə müəyyən obrazlar, simvollar lazımdır. Mənimçün də Bakı əslində bir obraz, bir rəmzdir, demək istədiklərimi onun vasitəsiylə ifadə edirəm. Bəzən mənə deyirlər ki, sənin yazdığın Bakı o vaxtkı Bakını xatırlatsa da, əslində xeyli fərqli görünür. Razıyam. Mən Bakının tarixi barədə publisistik əsər yazmıram. Bunu məndən qabaq da çox ediblər. Mənim yazdığım öz içimdəki Bakıdır, öz içimdəki şəhərdir, yəni mənim şəhərimdir. Daha dəqiq desək, əsl Bakının mənim içimdən süzülüb keçən formasıdır.
- Sənin sonuncu kitabın olan “Bakı tarixindən kollaj”, 2006-cı ildə ədəbiyyat üzrə nobel mükafatını alan türk yazarı Orxan Pamukun “İstanbul; Xatirələr və Şəhər” kitabından nə ilə fərqlənir?
- Hər iki əsəri oxuyanlar bu fərqi o saat hiss edəcəklər. Birincisi Pamukun yazdığ həqiqi İstanbulun tarixi və bu tarixlə bağlı düşüncələrinin əks olunduğu sırf publisistik əsərdir. Pamuk orada öz şəhərinin, ailəsinin, qohumlarının və özünün tarixini araşdırır, nəyisə yadına salır, nəyisə götür-qoy edir, düşünür, baş verən hadisələrdən nəticə çıxarır. Və bu nəticələr bir çoxları üçün gözlənilməz olur, yəni hamının yaşadığı həyatın ən dərin qatlarına düşməyi bacarır. Lakin mənim yazdığım yenə də təkrar edirəm ki, real Bakının tarixi deyil, mənim öz içimdə yaratdığım, yalnız mənə məxsus olan Bakının estetikləşdirilmiş tarixidir. Belə demək olarsa, Pamukdan fərqli olaraq, mən öz şəhərimi realist üslubda yox, sırf bədii-estetik üslubda yazmışam.
- Yaradıcılığa qəzəllə başlamışdın. Ümumiyyətlə, ədəbiyyatı qəzəldən, muğamdan ayrı təsəvvür edirsənmi?
- Mənimçün qəzəl artıq bir qədər arxa plana keçib. Nə bilim, bəlkə də bunu demək düzgün deyil, amma mən on ilə yaxın bir müddətdə qəzəllə məşğul olduqdan sonra elə bil yoruldum. Həm də qəzələ başlayanda, nə cür yazmaq arzusundaydımsa, ona nail oldum, elə bil içim boşaldı.
Bir şair dostum o vaxt mənə demişdi ki, nə oldu, biz bütün ömür boyu yazırıq, yorulmuruq, sən niyə beş-on ilə həvəsdən düşdün. Dedim ki, sən ömür boyu, bəlkə həftədə bir dəfə iki-üç saat qəzələ vaxt sərf edirsənsə, mən günün on saatını qəzəllə məşğul oluram. Belə götürəndə sənin bir ömür ərzində buna həsr elədiyin vaxtı mən on ildə sərf etmişəm. Mən bir işə başlayanda o qədər aludə oluram ki, müəyyən vaxtdan sonra o iş də mənimçün maraqdan düşür. Əvvəllər qəzəllə məşğul olduğum dövrlərdə, qəzəldən başqa heç nə oxumurdum, evdə qəzəl kitablarından başqa heç bir şeir kitabı yox idi. Sonra da nəsrlə eyni aludəliklə məşğul olmağa başladım, elə olurdu ki, gündə iki üç roman oxuyurdum. Amma axır vaxtlar deyəsən nəsrdən də yorulmaq üzrəyəm. Baxaq görək bundan sonra nəylə məşğul olmaq olar. Yəqin ki, ssenarilər yazmağa başlayacam. Daha doğrusu, artıq başlamışam, amma hələlik cəmisi bir ssenarim film olaraq çəkilib ortaya çıxıb. Qalanları hələ istehsalatdadır.
O ki qaldı muğama, mənimçün muğam sadəcə qəzəlin ifadə üsulu idi. Mən ona ayrıca sənət kimi baxa bilmirəm.
- Zahir Əzəmət iddia edir ki, “AYB-də İlqarın heç nə yaza bilməyəcəyi haqqında ona dediklərimiz özünü doğrultdu. Üstündən illər keçdi. Amma İlqarın çap etdikləri yalnız AYB-yə qədərki yazıları oldu.”…
- Dostum Zahir əgər şeiri nəzərdə tutursa, haqlıdır, AYB-yə gələndən sonra mən demək olar ki, şeir yazmamışam. O ki qaldı nəsrə, mən AYB-dən əvvəl yalnız «Aktrisa» romanını yazmışdım, 2003-cü ildə. Yerdə qalanlar isə, yəni «Çənlibel tülküsü», «Qarğa yuvası», «Akvarium», «Bakı tarixindən kollaj», «Karmen» və sair - bunların hamısı axır iki-üç ildə yazılıb. Zahir sadəcə tarixləri səhv salır, ya da axır vaxtlar yazdıqlarım onun xoşuna gəlmir. Yəqin ki, haqlıdır, yazdıqlarım heç özümün də xoşuma gəlmir. Əgər xoşuma gələn heç olmasa bircə nəsr nümunəsi də yazsam, daha nəsr yazmaram. Qəzəl kimi. Axırıncı üç-dörd qəzəlim xoşuma gəlmişdi, onunçün daha qəzəl yazmağa həvəsim qalmadı. Yəni bir şeyə nail olandan sonra, o şey mənimçün ölür.
- Bəlkə elə sən rəhmətlik maştağalı şair Əlibala kimi, axırda pambıq qəzəli yazmamaq üçün nəsrə keçmisən?
- Allah Əlibala Səyyaha rəhmət eləsin. Mənə qəzəli sevdirən o cür səmimi sənətkarlar olub. «Pambıq» şeiri də çox əladır. Məncə o vaxt sovet rejimini elə gözəl səviyyədə parodiya edən şeir yazılmayıb. Məncə o şeirin yazılmasının tarixçəsi də oxucular üçün maraqlı olar. Hadisə belə olub. Yetmişinci illərdə gənc qəzəlxan Əlibala Səyyah necə olursa Yazıçılar Birliyinin qəbul komissiyasına gəlir, qəzəllərini təqdim edir, amma ona deyirlər ki, bilirsən, bunlar köhnəliyin qalığıdır, sən ictimai mövzularda yaz, müasir cəmiyyətin yaşadığı hadisələri əks elətdir, sosializm quruculuğundan, pambıqdan, neftdən yaz. Əlibala da gedir, bir həftədən sonra gəlir ki, yazmışam və «pambıq» rədifli qəzəlini oxuyur:
Cəhd eylə, könül, toplaginən yar ilə pambıq,
Qoyma ki yarın toplaya əğyar ilə pambıq.
Şeiri o vaxt mənə oxusa da, tam yadımda qalmayıb, axırıncı misrası isə beləydi:
Qardaş olacaq ölkədə əşar ilə pambıq.
Bu şeri oxuyandan sonra onu qəbul komissiyasından qovurlar ki, bəs bizi ələ salmısan.
Mən onun kitabı çıxanda vərəqlədim, amma o şeir rastıma çıxmadı. Çox təəssüf elədim. Gərək «Pambıq» qəzəlini də kitaba salaydılar.
- Fikir vermişəm, qəzəllərində saqidən, şərabdan qaçırsan. Ancaq nəsrində bol-bol yeyib-içən obrazlar var…
- Mən qəzəllə nəsrdə biri birinə əks priyomlar işlədirdim. Əgər qəzəldə klassik şərq formasını, yəni əruz vəznini, klassik qafiyə sistemini saxlayıb məzmununu müasirləşdirirdimsə, nəsrimdə əksinə edirəm, müasir qərbin nəsr formalarını götürüb içini bizim şərq təfəkkürü ilə işləyirəm. Onunçün qəzəldə qaçdığım mövzular nəsrimdə özünə yer tapır.
- Ümumiyyətlə bizdə qəzəldəki meyi düzgün başa düşürlərmi?
- Hər bir rəmz əvvəl yaradılanda onun alt qatı olur, lakin sonra daşlaşır, sonrakı yazarlar onun mahiyyətinə varmadan, sadəcə gözəl obraz kimi istifadə edirlər. Şərqdə «Rümuzat» adlı elm olub. O vaxtkı tədris müəsisələrində ədəbiyyatla məşğul olmaq istəyən şəxslərə «Bəyan», «Məani», «Hikmət» «Fəlsəfə» və sair bu cür elmlərlə bərabər «Rümuzat» elmi də tədris olunub və bu tədrisi başa vuran adam nəinki mey, klassik şərq şeirində işlənən bütün rəmzlərin mənasını bilirdi, işlədəndə də buna uyğun işlədirdi. Lakin müasir dövrdə istər mey istərsə də başqa klassik rəmzlər - zülf, şanə, xal, saqi, meyxanə, səhra və sairləri sadəcə bir obraz kimi işlənir. Onların əsl mənasını isə çox az adam bilir.
- Hələ Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, bir qrup Azərbaycan yazarlarına təqaüd haqqında sərəncam verməmiş, bəzi qəzetlər təqaüd alacaq yazarların adlarını açıqladılar. Hətta həmin siyahıda bir nəfərin adını iki dəfə yazdılar. Sonra məlum oldu ki, başqa bir siyahı da var və həmən siyahıda elə adlar var ki, ikinci dəfə təqaüd alırlar. İçəridən biri kimi gənc yazarlara təqaüd verilməsinə münasibətin necədir?
- O sən deyən siyahı internetə qoyulanda, heç yazıçılar birliyinin özündə də kimlərə təqaüd verilib-verilmədiyi dəqiq bilinmirdi, siyahi hələ təsdiq olunmamışdı. Kiminsə ağlına gəlmişdi, götürüb istədiyi adamları yazıb doldurmuşdu ora, yerləşdirmişdi internetə, dostumuz Aydın Xanın adını da iki dəfə yazmışdı. O ki qaldı təqaüdlə bağlı mənim fikirlərimə, şəxsən məni ən çox qıcıqlandıran başqa məsələdir. Əlbəttə ki, bir çox yazarlarımız var ki, bunlar keçmişdə də, elə indi də əbədiyyata böyük xidmətlər ediblər, bununçün də AYB onları təqaüd siyahısına salmağa borcluydu. Lakin bu adamların içində bir çoxları, ümumiyyətlə, maddi problemlərini çoxdan həll edib, ya bizneslə məşğuldur, ya ailə üzvləri yüksək vəzifələrdə çalışır, qısası, ayda üç-dörd min manat gəliri var. Onları hamı tanıyır. Şəxsən mənə elə gəldi ki, heç olmasa, on üç-on beş yazar bu təqaüddən gənc və ya maddi vəziyyəti çox ağır olan yazarların xeyrinə imtina edəcək. Lakin belə olmadı, sənəd qəbulu başlayan kimi, ən birinci elə həmin adamlar cumdular AYB-yə. Elə bil ki, bu iki yüz manatı almasalar, dünya dağılacaq. Məsəlçün, sənəd qəbulu başlayan gün, səhər tezdən bir məşhur şairimizi gördüm ki, qoltuğunda sənədlərlə dolu qovluq AYB-nin pilləkənlərini az qala qaça-qaça qalxırdı, elə bil ki, beş dəqiqə geciksəydi, adını siyahıdan çıxaracaqdılar, acından öləcəkdi. Amma hamı bilir ki, bu adam iki yüz manatı bir oturuma restoranda xərcləyənlərdəndi. Nə bilim vallah, bəlkə mən düz demirəm, amma heç olmasa sənət adamları gərək «Bir tük də qənimətdi» prinsipiylə hərəkət eləməsinlər.
- Bir qism yazarlar İslam dinindən imtina elədilər… Onlar müsəlman idilər?
- Bununla bağlı o vaxt bir qəzetdən zəng vurub mənim fikrimi soruşdular, dedilər ki, bir qrup gənc yazar İslamdan imtina edib, dedim İslamdan imtina etməkçün gərək əvvəlcə müsəlman olasan. Məndən balerina olanda, dostum Seymur Baycandan da müsəlman olar. Zarafat edirəm, ümumiyyətlə, isə bu etiraz aktıydı, buna da əlbəttə hamının haqqı var. Şəxsən mən hamının haqqına hörmətlə yanaşan adamam. Belə işlərdə ən pisi odur ki, konkret adamların hansısa hərəkəti xoşa gəlməyəndə, yaranan etiraz, yaxud nifrət həmin konkret adamlara yox, ümumilikdə ideyaya yönəlir. Bunu mən bəyənmirəm. O vaxt bir tanışım mənə dedi ki, mollaların cahilliyini görüb xristianlıqı qəbul eləmişəm.
Hansısa molla xoşuna gəlmirsə, buna İslam neyləsin?
- «Ədalət» qəzetinin «3-cü ədəbi hərəkat» əlavəsi və «Ulduz» jurnalı… kim yaxşı baş redaktordur? Aqil Abbas, yoxsa Elçin Hüseynbəyli?
- Aqil Abbas gənc yazarlara o qədər müstəqillik vermişdi ki, onun baş redaktorluğunu demək olar ki, hiss eləmirdik. Onunçün də, onu kiminləsə müqayisə eləmək, mənə çətindir.
- Ürəyin “qurbağa” istəmir ki?
- Mənimçün yazı yazmaq elə qurbağa gölünə girmək kimi bir şeydi. Qurbağa istəməsəm, yaza bilmərəm.
Söhbətləşdi: Seyid Ramin
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder